THỰC HÀNH
TIẾNG VIỆT
Giáo viên: ………………………………

YÊU CẦU CẦN ĐẠT
1- Nhận biết được nghĩa tường minh
và nghĩa hàm ẩn của câu.
- Nêu được chức năng và giá trị của
từ ngữ toàn dân và từ ngữ địa
phương.

2. Vận dụng được một số thành ngữ, tục
ngữ thông dụng trong giao tiếp.

KHỞI ĐỘNG
TRÒ CHƠI
NHÌN HÌNH ĐOÁN CHỮ

Câu 1
QUỐC HỘI
Quốc hội: Cơ quan lập pháp tối cao của một
nước, do nhân dân trong nước bầu ra.

Câu 2
QUỐC KÌ
Quốc kì: Cờ Tổ quốc

Câu 3
GIA CẦM
Gia cầm: động vật có hai chân, thuộc
nhóm động vật có cánh được con
người chăn nuôi để lấy trứng, thịt
hoặc lông vũ.

Câu 4
MẪU TỬ
Mẫu tử: Tình mẹ con

HÌNH THÀNH
KIẾN THỨC

NỘI DUNG BÀI HỌC
ÔN LẠI LÝ THUYẾT

LUYỆN TẬP

I. Tri thức Tiếng Việt
? Thế nào là nghĩa tường
minh?

Là phần thông báo được thể
hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong
câu, là loại nghĩa chúng ta có thể
nhận ra trên bề mặt câu chữ.

I. Tri thức Tiếng Việt
Thế nào là
nghĩa hàm
ẩn ?

Là phần thông báo không được
thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu mà được suy ra từ câu
chữ và ngữ cảnh. Đây là loại
nghĩa mà người nói, người viết
thật sự muốn đề cập đến.

Phiếu học tập số 2
? Tìm từ ngữ địa phương và từ ngữ toàn dân
tương ứng trong đoạn lời bài hát, đoạn thơ sau:

T
T
1

Đoạn lời bài hát, đoạn thơ

2

Cứ mỗi chiều nghe dừa reo trước gió,
Tôi hỏi nội tôi: “Dừa có tự bao giờ?”
Nội nói: “ Lúc nội còn con gái,
Đã thấy bóng dừa mát rượi trước sân”.
( Dừa ơi- Lê Anh Xuân)

Má trồng toàn những cây dễ thương
Nào là hoa, là rau, là lúa
Còn ba trồng toàn cây dễ sợ
Cây xù xì, cây lại có gai
( Vườn cây của ba- Phan Nhân)

Từ ngữ địa phương và từ toàn
dân tương ứng

Phiếu học tập số 2
? Từ ngữ địa phương và từ ngữ toàn dân tương
ứng trong đoạn lời bài hát, đoạn thơ :

T
T
1

2

Đoạn lời bài hát, đoạn thơ
Má trồng toàn những cây dễ thương
Nào là hoa, là rau, là lúa
Còn ba trồng toàn cây dễ sợ
Cây xù xì, cây lại có gai
( Vườn cây của ba- Phan Nhân)
Cứ mỗi chiều nghe dừa reo trước gió,
Tôi hỏi nội tôi: “Dừa có tự bao giờ?”
Nội nói: “ Lúc nội còn con gái,
Đã thấy bóng dừa mát rượi trước sân”.
( Dừa ơi- Lê Anh Xuân)

Từ ngữ địa phương và từ toàn
dân tương ứng
- Má ( mẹ)
- Ba ( cha, bố)

- Nội ( bà nội)

? Thế nào là từ
ngữ địa phương?
? Thế nào là từ
ngữ toàn dân?

I. Tri thức Tiếng Việt
- Từ ngữ địa phương là từ ngữ chỉ
được sử dụng ở một hoặc một số địa
phương nhất định.
- Từ ngữ toàn dân là từ ngữ được toàn
dân biết, chấp nhận và sử dụng rộng
rãi trong giao tiếp.

? Nêu chức năng
và giá trị của từ
ngữ địa phương?

I. Tri thức Tiếng Việt
Trong các tác phẩm văn chương, điện
ảnh, từ ngữ địa phương được dùng như
một phương tiện tu từ với mục đích tô
đậm màu sắc địa phương và làm cho
nhân vật trở nên chân thật hơn, sinh
động hơn.

? Nêu thêm ví dụ
về từ ngữ địa
phương?

I. Tri thức Tiếng Việt
- VD: Từ ngữ địa phương : Biểu (bảo),
kêu (gọi), bắp ( ngô), mãng cầu (na),...

THỰC HÀNH
TIẾNG VIỆT

0
3

1. Bài tập 1/ 87.

II. LUYỆN TẬP

Bài 1:
? Xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn trong các trường hợp sau
đây:
a.- Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
- Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây
cả!
(Truyện cười dân gian Việt Nam, Khoe của)
a.- Bề ngang hai mươi thước, bề dài hai mươi thước đúng. Thì ra là con
rắn vuông bốn góc à?
(Truyện cười dân gian Việt Nam, Con rắn vuông)

Bài 1: Xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn:
a) Mục đích của người nói trong câu trên là khoe khoang: khoe con lợn
cưới và chiếc áo mới. Chúng ta có thể nhận ra nghĩa hàm ẩn này là nhờ
vào thông tin thừa (lợn “cưới”,từ lúc “tôi mặc cái áo mới này”) mà người
nói đã cố tình thêm vào câu nói.
b) Câu: “Bề ngang hai mươi thước, bề dài hai mươi thước đúng. Thì ra
là con rắn vuông bốn góc à?”: có nghĩa hàm ẩn là: Anh đang nói khoác.
→ Chúng ta có thể nhận ra nghĩa hàm ẩn này là nhờ vào tri thức nền:
Trên đời này không có con rắn vuông bốn góc.

Bài 2/87:
? Đọc lại truyện vắt cổ chày ra nước và thực hiện các yêu cầu sau:
a. Xác định nghĩa hàm ẩn trong câu nói: “Thế thì tao cho mượn cái
này!” của người chủ nhà. Nghĩa hàm ẩn này được thể hiện trong câu nói
nào sau đó?
b. Người đày tớ thực sự muốn nói gì qua câu: “Hay là ông cho tôi mượn
cái chày giã cua vậy!”?
c. Sau khi đọc xong truyện cười này, em hiểu thế nào về thành ngữ vắt cổ
chày ra nước? Đặt câu có sử dụng thành ngữ này.

Bài 2:
a)
- Nghĩa hàm ẩn trong câu nói: Người chủ nhà muốn người đày tớ vận cái
khố tải vào người, khi nào khát thì vặn ra mà uống.
- Nghĩa hàm ẩn được thể hiện trong câu nói ngay sau đó: “Vận vào…mà
uống”.
b) Hàm ý của người đày tớ được thể hiện trong câu nói tiếp theo: “ Dạ,
vắt cổ chày cũng ra nước !” ( Mỉa mai chủ nhà quá keo kiệt)
c)Truyện cười “Vắt cổ chày ra nước” giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn ý
nghĩa của thành ngữ: “Vắt cổ chày ra nước” (quá keo kiệt).

Bài 3/88:
? Đọc truyện cười Văn hay trong mục Đọc mở rộng theo thể loại và thực
hiện các yêu cầu sau:
a.Câu nói của người vợ: “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?" có
nghĩa hàm ẩn gì?
b.Thầy đồ có hiểu đúng câu nói của vợ mình hay không? Dựa vào đâu
em biết điều đó?
Theo em, nghĩa hàm ẩn do người nói/ người viết tạo ra và nghĩa hàm ẩn
do người nghe/ người đọc suy ra có phải lúc nào cũng trùng nhau không?
Vì sao?

Bài 3/88:
a) Nghĩa hàm ẩn của câu: “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?"
được thể hiện qua lượt thoại tiếp theo của người vợ: “ Ông chả biết tính
toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì dùng làm
gì được”.
→ Ở câu nói này, người vợ đã trêu đùa người chồng về khả năng viết
lách của ông: bản thảo có thể bỏ đi.
b) Thầy đồ không hiểu đúng câu nói của vợ mình. Điều này thể hiện qua
chi tiết: “ Thầy đồ lấy làm đắc chí… giấy khổ nhỏ không đủ chép”.
c) Không. Vì: Hàm ý và suy ý có thể khác nhau. Điều này phụ thuộc vào
kiến thức nền, kĩ năng ngôn ngữ của mỗi người.

Bài 4/88:
? Sưu tầm ít nhất một truyện cười có nghĩa hàm ẩn và phân tích nghĩa
hàm ẩn có trong (các) truyện cười đó.
Ví dụ: Truyện cười: Chiếm hết chỗ.

Bài 5/88:
? Các từ ngừ in đậm dưới đây được sử dụng ở vùng miền nào? Chúng
có tác dụng gì trong việc biểu đạt giá trị của tác phẩm?
a. Quả tôi nom thấy con rắn dài đúng hai mươi thước không kém một
tấc, một phân nào!
(Truyện cười dân gian Việt Nam, Con rắn vuông)
b.Khoai sắn tình quê rất thiệt thà!
(Tố Hữu, Nhớ đồng)
c.Thò tay mà bứt cọng ngò
Thương em đứt ruột giả đò ngó lơ.
(Ca dao)

Bài 5/88:
a) Từ “nom” được sử dụng ở vùng miền
Bắc. Tác dụng: tô đậm sắc thái địa phương; làm cho nhân vật trở nên
chân thật, sinh động hơn.
b) Từ “thiệt thà” được sử dụng ở vùng miền Trung và miền Nam: làm
cho màu sắc Nam Bộ hiện ra rõ nét.
c) Giả đò, ngò, ngó lơ: được sử dụng ở vùng miền Nam: đã làm nên màu
sắc riêng cho câu ca dao.

Bài tập bổ trợ:

II. LUYỆN TẬP

5 PHÚT
Trò chơi: TIẾP SỨC

Chia lớp thành 4 Đội: Mỗi Đội tìm 5 từ ngữ địa phương
thời gian 2 phút, các thành viên trong Đội thay phiên nhau
ghi các từ ngữ địa phương lên bảng. Sau 2 phút, Đội nào
ghi đúng được nhiều từ nhất thì Đội đó sẽ chiến thắng và
nhận được 1 phần quà!

Trò chơi: TIẾP SỨC

ĐỘI 1

ĐỘI 2

ĐỘI 3

ĐỘI 4

Bài tập bổ trợ:

II. LUYỆN TẬP

? Viết một đoạn hội thoại (khoảng ba đến bốn câu) trong đó có ít nhất
một câu có nghĩa hàm ẩn.

Bài tập bổ trợ:

II. LUYỆN TẬP

? Viết một đoạn hội thoại (khoảng ba đến bốn câu) trong đó có ít nhất
một câu có nghĩa hàm ẩn.
Ví dụ về đoạn văn có sử dụng hàm ẩn:
Giờ ra chơi, Hùng rủ Phong:
- Chiều nay học có hai tiết, bạn có ở lại đá banh với tụi mình không?
Phong nói:
- Học xong, mẹ tớ đến đón rồi.
Hùng tiếp lời:
-Vậy thôi bạn về trước đi nhé!
Thế rồi chúng em ra về.
→ Câu văn có nghĩa hàm ẩn: Học xong, mẹ tớ đến đón rồi.
Hàm ý: Tớ không ở lại đá banh với các cậu được.

VẬN DỤNG
VIẾT NGẮN

0
4

VIẾT NGẮN

Viết một đoạn hội thoại
(khoảng ba đến bốn câu)
trong đó có ít nhất một câu
có nghĩa hàm ẩn và một từ
ngữ địa phương nơi em
sống.

* Về hình thức:
- Viết đoạn văn đảm bảo số câu.
- Đảm bảo hình thức đoạn văn.
- Trình bày sạch đẹp.
* Về nội dung:
- Chủ đề tự chọn.
- Có sử dụng nghĩa hàm ẩn và từ
địa phương.

ĐOẠN VĂN THAM KHẢO
Giờ tan học, Lan rủ Hoa:
- Mai được nghỉ học, bạn sang nhà tôi chơi nhé!
Hoa trả lời:
- Mai tui phải coi nhà cho mẹ rồi.
Lan nói tiếp:
- Vậy chủ nhật tuần sau nhé!
Hoa trả lời:
- Chắc được á!
Sau đó, chúng tôi trở về nhà với một tậm trạng thật vui!
→ Câu văn có nghĩa hàm ẩn và từ địa phương: Mai tui phải coi nhà cho mẹ rồi.
Nghĩa hàm ẩn: Tôi không đi chơi với bạn được.
- Từ địa phương: tui (tôi)

HƯỚNG DẪN HỌC TẬP
* Đối với bài học tiết này:
- Ôn lại kiến thức về nghĩa tường minh, hàm ý; từ
ngữ địa phương và từ ngữ toàn dân.
- Hoàn thành và xem lại các bài tập.
* Đối với bài học tiết sau:
Đọc bài: Đọc mở rộng theo thể loại: “Văn hay”
+Nhận biết được một số yếu tố của truyện cười như:
cốt truyện, bối cảnh, nhân vật, ngôn ngữ.
+ Nhận biết được các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu
chuyện, nhân vật chính trong chỉnh thể tác phẩm.
+ Nêu được những thay đổi, suy nghĩ, tình cảm, của
bản thân sau khi đọc tác phẩm.

CHÚC CÁC EM
HỌC TẬP TỐT